„Nie popełniam błędów – to inni nie potrafią mnie zrozumieć”. Jeśli to zdanie mogłoby być mottem jednego z twoich współpracowników , być może masz do czynienia z kimś, kto prezjawia cechy narcystycznego zaburzenia osobowości (NPD). Z pozoru pewni siebie, błyskotliwi i ambitni. Z czasem narcyzi dają się poznać jako kontrolujący, krytyczni, lekceważący innych, nieprzyjmujący odpowiedzialności.
Narcystyczne zaburzenie osobowości – definicja
Narcystyczne zaburzenie osobowości zostało opisane w DSM-5 jako trwały wzorzec wielkościowości (zarówno w fantazji, jak i w zachowaniu), potrzeby podziwu oraz braku empatii. Osoby narcystyczne według klasycznego opisu Otto Kernberga cechuje silne poczucie wyższości, chwiejna samoocena, nadwrażliwość na krytykę oraz tendencje do instrumentalnego traktowania innych. Heine Kohut natomiast podkreślał, że za maską wielkości ukrywa się głębokie poczucie braku wartości.
W kontekście pracy, osoby z cechami NPD mogą:
- manipulować współpracownikami
- przypisywać sobie sukcesy zespołu
- unikać odpowiedzialności za błędy
- działać destrukcyjnie pod wpływem krytyki lub oceny.
Co może dziać się w zespole?
Pracownicy z cechami narcystycznymi często wywołują napięcia w grupie. Ich zachowania są w stanie:
- obniżać morale zespołu
- utrudniać współpracę
- budzić lęk lub niechęć do komunikacji
- tworzyć atmosferę rywalizacji i kontroli
Według badań Paula Babiaka i Roberta Hare osobowości o cechach narcystycznych i psychopatycznych są szczególnie trudne w strukturach korporacyjnych – potrafią uwodzić przełożonych i niszczyć relacje horyzontalne.
Jak radzić sobie z narcystycznym pracownikiem?
- Zachowaj profesjonalny dystans.
- Ustal konkretne zasady i oczekiwania.
- Unikaj publicznej krytyki.
- Nie daj się wciągnąć w grę emocjonalną.
- Zadbaj o zespół.
Nie staraj się zmieniać osobowości narcystycznej – nie to jest twoim zadaniem. Zachowaj granice. Komunikuj się jasno, rzeczowo i bez emocji. Dobrze działa forma pisemna – regulaminy, cele, procedury. Krytyka przy świadkach moze wywołać u nich silną reakcję obronną (atak, zaprzeczanie, deprecjonowanie innych). Lepiej rozmawiać indywidualnie i rzeczowo. Nie reaguj na prowokacje, dramaty czy próby skłócenia zespołu. Narcystyczne osoby często testują granice – bądź konsekwentny. Narcystyczne zachowania mogą powodować wypalenie, lęk, frustrację u innych pracowników. Warto rozmawiać z zespołem i wzmacniać zdrowe relacje.
Kiedy interweniować?
Jeśli zachowania osoby narcystycznej wpływają na jakość pracy, relacje i atmosferę – warto rozważyć:
- feedback 360 stopni – to metoda oceny pracownika, w której informacje zwrotne zbierane są z różnych perspektyw: od przełożonego, wpsółpracowników, podwładnych (jeśli to dotyczy), a czasem również klientów. Ta informacja zwrotna daje szansę na zobaczenie jak pracownik odbierany jest przez innych.
- rozmowę rozwojową z określeniem granic i oczekiwań
- lustro zespołowe – możesz wprowadzić w zespole cykliczne „spotkania lustrzane” na których każdy ma prawo powiedzieć , co mu służy a co przeszkadza w pracy. Narcystyczna osoba słysząc feedback grupowy (moderowany), może zostać zmotywowana do zmiany.
- konsultacje z psychologiem organizacyjnym np. w ocenie rozwiązania trudności i podjętych kroków.
- rozstanie – jeśli mimo prób wpływu, osoba nie współpracuje i destabilizuje firmę, czasem najzdrowszym rozwiązaniem jest rozstanie.
Co warto przeczytać?
- Kenberg F. O., „Narcystyczne zaburzenie osobowości”, Wydawnictwo Feeria.
- Behary W., Narcyzm się nie leczy. Jak rozpoznać narcyza i nie dać się zranić”, Wydawnictwo GWP
- Hare R., „Psychopaci są wśród nas”, Wydawnictwo Znak.
- Bernstein A. J., Craft S., „Trudni współpracownicy”, Wydawnictwo GWP
Z gabinetu psychologa
Zgłosiła się do gabinetu manedżerka średniego szczebla, która nie wiedziała już jak prowadzić zsepół. Jeden z jej pracowników – elokwentny, ambitny, pewny siebie podważał jej decyzje, izolował kolegó, sabotował projekty. Kiedy nie dostał awansu, zagroził odejściem i skompromitowaniem firmy. W trakcie pracy z menedżerką opracowałyśmy plan jasnych zasad, formallnego języka i ograniczenia kontaktu emocjonalnego. Zespół odzyskał równowagę, ale i tak mężczyzna zadecydował o odejściu do innej firmy, w której „bardziej doceniono jego wielkość”.